Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) Nedir?
OSB erken dönemde (genellikle iki yaş civarında) belirtilerle kendini gösterebilen, sosyal etkileşim ve iletişimde yetersizlikler, davranış ve düşüncelerde sınırlılık ve yinelemelerle karakterize karmaşık nörogelişimsel bir bozukluktur.
Spektrumda Olmak Nedir?
Otizm bir spektrum bozukluğudur. Çeşitli düzeylerde birbirinden çok farklı seviyelerde seyredebilir. Otizmli her birey birbirinden farklı özelliklere sahiptir. Bazı otizmli bireyler belirli alanlarda sıra dışı yetenekler gösterebilir matematikte, görsel algı, müzik veya farklı alanlarda tipik gelişen bireylere göre üstün performans gösterebilir. Örneğin Stephen Wiltshire bu duruma örnek olarak verilebilir bir kez baktıktan sonra manzaranın resmini oluşturabilmektedir. Ancak bu durum her zaman görülmez otizmli bireylerin %40’ı zihinsel yetersizlik gösterebilmektedir. Otizmli bireyler belirli alanlarda bazı şeyleri çok iyi bilirken tahmin edemediğimiz ve bizlere basit görünen bazı şeylerde zorlanabilirler. Örneğin matematiksel bir hesabı yaşına göre çok üst düzeylerde ve hızlı şekilde yapabiliyor olmasına rağmen konuşurken ses düzeyini ayarlayamayabilir ya da göz kontağı kuramıyor olabilir. Ve yahut erken yaşta birçok farklı dili hızlı şekilde öğrenmiş olmasına rağmen mesafesini ayarlayamıyor ve tam olarak nerede durması gerektiğini bilmiyor, konuşurken size çok yakın duruyor olabilir.
İletişim ve Etkileşimde Yetersizlikler:
OSB’li bireylerin %25’i konuşma becerilerini kazanamamaktadır. Ancak alternatif iletişim araçları (PECS – görseller içeren bir iletişim aracı) ile iletişim kurmayı öğrenebilmeleri mümkündür. Ayrıca bu görsel iletişim araçlarının kullanımının zamanla ifade edici dilin gelişimine katkı sağladığı da bilinmektedir. Konuşma becerisi olan otizimli bireylerde iletişim becerilerinde belirgin farklılıklar görmek mümkündür. Örneğin sınırlı sosyal etkileşim girişimleri, iletişimi başlatmamak ya da sürdürmemekte güçlükler ya da yalnızca spesifik ilgi alanı hakkında konuşmak bu duruma örnek olarak verilebilir. Ağır düzeyde otizmde çok sınırlı sosyal etkileşim ve başkalarından gelen iletişimlere kayıtsız kalma şeklinde de etkileşimde yetersizlikler görmek mümkündür.
Sınırlı İlgi ve Yineleyici Davranışlar:
Otizimli bireylerde görülen diğer bir durum ise sınırlı ilgilere sahip olmaktır. Örneğin yalnızca uzay ve gezegenler konusunun tüm detaylarına hakim olmak, ya da yalnızca araçlar, taşıtlar vb. konularla ilgilenmek ve bu konuları tüm detayları ile bilmek bu duruma örnek olarak verilebilir. Sabit ritüeller ya da yineleyici davranışlar da otizmde görülmektedir. Örneğin yalnızca belirli bir renk ya da şekildeki bardaktan su içme, yalnızca belirli bir sandalyeye oturma, yalnızca belirli kıyafetleri giymeyi tercih etme gibi rutinlere sabit bağlılık bu duruma örnek verilebilir. Ayrıca otizmli bireyler rutinleri kesintiye uğradığında bu durumdan çok rahatsızlık duyarlar ve sabit ilgilerine acilen geri dönmek isterler. Otizmli kişileri ve onların davranışlarını anlamak onlarla olan iletişimimizde bizlere rehberlik etmektedir. Otizmli bireylerin rutinlere aşırı bağlı olma isteğini anlamış olmak onlara sürprizlerle değil planlanmış rutinlerle yaklaşmamız gerektiği hakkında bizlere bilgi verir.
Otizm ve Duyusal Uyaranlar
Son olarak otizmli bireylerde bazı duyusal uyaranlara aşırı duyarlı olma ve bazılarına da hiç tepki vermeme durumu gözlemlenebilmektedir. Otizmli bireyler nesnelerin duyusal yönlerine takılabilirler (rengi, dokusu, kokusu, sesi vb). Örneğin normal tipik gelişen bireyler bir arabayı alıp sürerek oynarken, otizmli bir birey yalnızca arabanın tekerleklerini döndürmeye ya da ışığı sürekli açıp kapamaya odaklanabilir. Bazı durumlarda tahmin edemeyeceğimiz bazı duyusal uyaranlar otizmli bireyler için ilgi çekici olabilir örneğin tercih etmeyeceğimiz bir koku onlar için ilgi çekici olabilir. Bazı durumlarda ise otizmli bireyler duyusal uyaranlar karşısında aşırı tepkiler verebilmektedir. Örneğin bir çevredeki duyusal uyaranları tipik gelişen bireyler gibi algılamayabilirler. Otizmli bireylerin zihinleri tipik gelişen bireylerin kolaylıkla işlemlendirdiği bazı duyusal uyaranları (ses ışık vb) benzer şekilde işleyemediği için otizmli bireyler duyusal uyaranların aşırı yüklenmesi gibi durumlarda tepesi atma davranışı gösterebilmektedir. Bu durumlarda çevrede bireyi rahatsız etme potansiyeli olan aşırı duyusal girdileri kaldırmak faydalı olmaktadır.
Özetle otizm karmaşık nörogelişimsel bir bozukluktur ve bireyin otizm düzeyinin ağır olması alması gereken eğitimin de yoğun olması gerektiğini bizlere gösterir. Otizmli bireyler yoğun davranışsal eğitim ile normal gelişim düzeyine yaklaşabilmektedir ancak bunun için yoğun bir eğitimin sağlanıyor olması gereklidir.
